فصل چهارم

سبکهای خبری نویسی

غرض نقشی است کز ما باز ماند

که هستی را نمی بینم بقایی

                                                 سعدی

 در میان روزنامه نگاران امروز چهار قسم سبک خبرنویسی مرسو م است:

1- سبک هرم وارونه (Inverted Pyramid )؛

2- سبک تاریخی (Chronological style)؛

3- سبک تاریخی به همراه لید (Combination Style)؛

4- سبک پایان شگفت انگیز (Surprise ending )؛

افزون بر این سبکها و به ویژه سبک چهارم که نسبتاً جدید و مستلزم مهارت است و دو سبک دیگر به نامهای سبک بازگشت به گذشته (نقطه مقابل سبک تاریخی) و سبک تشریحی (تشریح قسمت به قسمت خبر) هم مطرح هستند که عملاً هر روزنامه نگاری درطول زندگی حرفه ای خود، خواسته و ناخواسته، به سوی آنها کشیده می شود و شخصاً آنها را تجربه می کند. اما باید خاطرنشان ساخت که استخوان بندی کلی سبکها را همان چهار سبک نخست تشکیل می دهند.

پیش از پرداختن به بررسی این سبکها ذکر این نکته به صراحت ضروری است که اگر کسب خبر کاری دشوار و توانفرساست، تنظیم خبر و ریختن آن در داخل یک سبک، کاری بس دشوارتر است.

دشواری این امر هنگامی بیشتر معلوم می شود که شخص قصد داشته باشد به یک روزنامه نگار پرقدرت تبدیل شود. در واقع نکته این است که شما صرفاً برای رفع تکیلف خبر نمی نویسید، بلکه باید خبر را برای خوانده شدن – و نه فقط چاپ شدن – بنویسید و خواننده، خبر شما را نمی خواند، مگر آنکه توجه او به خبر جلب شده باشد و این جلب توجه میسر نخواهد شد مگر آنکه لباس خبر - با هما ن سبک ارائه خبر- چشم نواز و فاخر باشد.

«خبر محض» و «هنجار طبیعی»

حتی یک خبر محض (Straight news) یا خبر صرفاً خبر که به آن خبر معمولی و خبر مستقیم و بدون تفسیر هم می گویند و همچنین سخت خبر (Hard news) هم خوانده می شود. نمی تواند فاقد ساخت مناسب باشد. البته بدیهی است که خبر محض (یا همان خبر معمولی) اصلاً به معنی خبر بی اهمیت نیست. در ادبیات روزنامه نگاری برای خبر محض تعریف علمی مشخصی وجود دارد:

  «خبر محض»، گزارشی است که حول یک رویداد مشخص– در زمان و مکان مشخص– بدون اعمال نظر خبرنگار شکل می گیرد و وظیفه آن انتقال جزئیات– تا حد امکان– در چارچوب محدودیتهای زمانی و مکانی است. «خبر محض» بخش اعظم تولید تحریریه های مطبوعات و مطالب صفحة اول روزنامه ها را تشکیل می دهد.

 خبر گزاریهای بزرگ بین المللی یعنی آسوشیتدپرس (AP )، یونایتدپرس اینتر نشنال (UPI)، فرانس پرس (AFP) ورویتر (REUTER) مدعی هستندکه همه خبرهایی که ا زسوی آنها مخابره می شوند خبر محض هستند.

 بنابراین، تنظیم خبر محض کاری مهم و جدی است و از آنجا که بحش اصلی مطالب روزنامه ها را خبرهای محض تشکیل می دهند، این نوع خبر ها باید سادگی و وضوح تمام تهیه شوند. پرهیز از لفاظی و حاشیه روی در تنظیم این نوع ازخبرها، پایه و اساس کار را تشکیل می دهد. اما در عین حال نباید اطلاعات لازم و ضروری را به پای اختصار و ایجاز خبری، قربانی کرد. باید خبر را مثل یک ارگانیسم انسانی تلقی کرد وگوشت و اسکلت را با هم ارائه نمود. پس بنابراین وقتی که خبر محض می نویسیم، باید به فکر ساخت خوب و مناسب آن باشیم وآداب ویژه ای رابرا ی نیل به این مقصود به جا آوریم؛ و این ممکن نخواهد بود مگر آنکه از یک هنجار طبیعی پیروی شود. دستیابی به این هنجار طبیعی بسیار ساده است؛ مشروط به اینکه به نحوة خبردهی مردم به یکدیگر توجه شود. مردم بهترین خبر نگاران هستند، کوتاه، مختصر و مفید خبر می دهند وقتی که مردم به یکدیگر خبر می دهند اصل مطلب رابدون حاشیه روی درهمان ابتدا مطرح می کنند وبعد جزئیات ضروری را بیان می نمایند به دیگر سخن، می توان گفت که مردم جالب ترین بخش خبر را ابتدا و اطلاعات تکمیلی را در مرحله دوم ارائه می کنند. به هنگام خبردهی هرگز ابتدا به پیشینة خبر و به پیش زمینه های آن نمی پردازند.

همین هنجار طبیعی خبردهی مردم، هیمشه باید الگوی خبر نویسی خبر نگاران در زمنیه ارائه خبرهای محض باشد: حرکت از جالب ترین بخش خبر به سوی کم جاذبه ترین بخش آن. خبری که با این سیاق ساخته و پرداخته می شود از سبک معروف به سبک هرم وارونه استفاده کرده است.

• سبک هرم وارونه:

درسبک هرم وارونه قاعدة هرم حاوی جذابترین ، ودر بسیاری از مواقع، حاوی مهمترین بخش خبر (به شکل نگاه کنید) است و نوک آن _ بخش انتهایی _ حاوی بی اهمیت ترین بخشهای ماجراست.

  در واقع درسبک هرم وارونه مطالب با توجه به میزان اهمیت آنها از بالا به پایین تنظیم می شوند.

گفتنی است که تعیین چگونگی پاگرفتن این سبک خبرنویسی یک علت تاریخی مطرح می کنند گفته می شود که اختراع تلگراف بیشترین تأثیر را بر شکل گیری و تکوین سبک هرم وارونه گذاشت. پس از کشف تلگراف، روزنامه نگاران و به ویژه روزنامه نگاران آمریکایی، هنگام بروز جنگ داخلی درآمریکا به هنگام مخابرة خبر از ترس قطع ارتباط تلگرافی اصل مطلب را ابتدا مخابره می کردند وسپس اگر ارتباط قطع نمی شد، سایر جزئیات خبر را مخابره می نمودند.

در هر حال، همانگونه که گفته شد، پاراگراف اول (لید) در سبک هرم وارونه اصلی ترین بخش مطلب را در خود جا می دهد و سایر پاراگرافها به ترتیب اهمیت به دنبال پاراگراف اول می آیند. این توالی و چیدن مضامین و به عبارت بهتر طبقه بندی مضامین، در عین حفظ رابطه منطقی میان اجزای خبر باید از مهمترین و اصلی ترین اجزای اطلاعات به طرف بی اهمیت ترین بخشهای مطلب صورت پذیرد.

تأکید این نکته ضرور ی است که: سبک هرم وارونه عمدتاً به دو منظور مورد استفاده قرار می گیرد و  مقبولیت دارد:

1-    شیوة طبیعی نقل وقایع؛ چنانکه مردم درخبر دهی به یکدیگر از همین شیوه وسیاق پیروی می کنند.

2-    مشخص شدن سریع تکلیف خواننده با متن: خواننده به محض خواندن پاراگراف نخست، اگر تمایلی به خواندن موضوع حس کند، بقیه مطلب را خواهد خواند و به این ترتیب وقت او تلف نخواهد شد.

سبک هر م وارونه علاوه بر مزایای فوق دو مزیت دیگر هم دارد:

الف- چونکه اصل مطلب درپاراگراف اول (لید) می آید کار تیتر زدن هم آسان می شود؛

ب- اگر به دلیل تراکم مطلب قرار باشد که از متن خبر کاسته شود، حذف پاراگرافهای بعد که حاوی مطالب بی اهمیت تر هستند، امکان پذیر است. مزیت دیگر سبک هرم وارونه این است که به سبب اختصار و ایجازی که دارد، جای کمتری در روزنامه می گیرد و به این ترتیب جا برای سایر خبرها باز می شود و این امر به تنوع مضمونی روزنامه کمک می کند ضمن اینکه خبرهای بلند و طولانی اساساً خوانندگان کمتری دارند. در میان روزنامه نگاران این یک اصل پذیرفته شده است که افزایش پاراگرافها با تعداد خوانندگان دقیقاً رابطه معکوس دارد یعنی که هر چه تعداد پاراگرافها بیشتر شود خوانندگان آن کمتر خواهند شد.

صفحه آرایان هم از مطالبی که با سبک هرم وارونه تنظیم می شوند، بیشتر استقبال می کنند زیرا که این اخبار هم در هنگام تراکم مطلب، قابل کوتاه شدن هستند و هم به زیبایی صفحات کمک می کنند هر چند که بستن صفحات با خبر های کوچک برای صفحه آرایان دشورا تر است.

شایان ذکر است که سبک هرم وارونه به رغم همة مزایای آشکاری که دارد، دارای معایبی نیز هست.

معایب سبک هرم وارونه:

  ضعفهای سبک هرم وارونه به قرا رزیر هستند:

٭ خبر نگار به خاطر قدرت مانووری که این سبک از نظر جابه جایی عناصر خبری به او می دهد، قادر به اعمال نظر می شود؛

٭ خواننده چونکه اصل مطلب رادر پاراگراف نخستین خبر، خوانده است، ممکن است که از مطالعة بقیة خبر منصرف شود؛

٭ آنچه در پارگراف اول ( لید) آمده است، دوباره درخبر تکرار می شود.

 کاربرد سبک هر م وارونه:

  روزنامه نگاران از سبک هرم وارونه برای تنظیم خبر های مربوط به سمینارها، سخنرانیها و اخبا روزمره بهره می گیرند.

  متأسفانه برخی از خبرنگاران در هنگا م مصاحبه، ناخودآگاه سؤالات خود را به همان شیوه که در سبک هرم وارونه مرسو م است مطرح می کنند، یعنی مهمترین سؤالها را در همان آغاز مصاحبه می پرسند، در حالی که این شیوه باعث می شود که حرکت و سمت و سوی مصاحبه به سوی یک مصاحبه بسته برود و مصاحبه شونده از همان آغاز گفت وگو با گارد بسته شروع کند و تا انتها این وضعیت نامطلوب را حفظ نماید. مطلوب این است که مصاحبه گر با سوالات معمولی و نه چندان مهم، مصاحبه شونده را به اصطلاح گرم کند. و در عین حساس نکردن او، به تدریج پرسشهای کلیدی خود را مطرح سازد. طبعاً نکاتی که به آنها اشاره شد و در مصاحبه ها ی اختصاصی کاربرد دارند و در مصاحبه های عمومی و کنفرانسهای مطبوعاتی باید اصلی ترین پرسشها را به دلیل کمبود وقت و نیز پیشگیری از طرح آنها به وسیلة خبرنگاران روزنامه های رقیب، در ابتدا مطرح ساخت.

 تقاضا برای نفت اوپک در سه ماهه دوم سال میلادی جاری صد هزار بشکه در روز کاهش خواهد یافت.

  بر اساس تازه ترین گزارش دبیرخانه اوپک، در حالی که تقاضای جهانی برای نفت در سه ماهه اول سال جاری با صد هزار بشکه افزایش به 55/65 میلیون بشکه در روز خواهد رسید، درخواست برای نفت اوپک کاهش خواهد یافت و به سطح 3/23 میلیون شبکه در روز می رسد. به این ترتیب روند کاهش سهم اوپک از بازار جهانی آنچنان ادامه خواهد یافت. میانگین تقاضا برای نفت خام اوپک در سال جاری 62/24 میلیون بشکه در روز پیش بینی شده است که از میانگین سال گذشته کمتر است.

همچنین دبیر خانه اوپک در مورد تقاضای جهانی نفت در سال جاری پیش بینی هایی کرده است.

خبر وتهیه خبر

رالف نگردین

ترجمه فرانک پیروزفر

 هر روزنامه ای که به دست ما می رسد، حاصل یک سری انتخابهاست این انتخابها به مواردی چون: «چه موضوعاتی چاپ خواهد شد؟ این موضوعات در چه وضعی و موقعیتی چاپ خواهد شد؟ چه فاصله ای حجمی (صفحه- ستون) را هرکدام به خود اختصاص داد؟ به هریک چقدر اهمیت داده خواهد شد؟» ربط دارند. در این محّدوده هیچ گونه معیار عینی وجود ندارد هرآنچه که هست، قراردادی است.

مقدمه

مطالعه اخبار، توجه را به یکی از مهمترین مسائل موجود در حیطه مطالعات رسانه ای معطوف می دارد، و سؤالات زیر را مطرح می کند: مطالب و اخبار چگونه تهیه می شوند وکدام عوامل در تهیه آنها دخالت دارند؟ آیا محتوای اخبار، خواسته های صاحبان رسانه ها را برآورده می کند، یا اخبار انعکاسی از «واقعیها» هستند؟ آیا خبرنگار تنها «ابزار کار» صاحبان رسانه ها هستند یا اینکه در هنگام انتخاب مطالب و تعبیر و تفسیر وقایع خبری، استقلال وآزادی دارند؟

یک تجربه و تحلیل دقیق باید شرایط اجتماعی را که درآن اخبار تهیه می شوند، مورد توجه قرار دهد. اخبار درسازمانهای عظیمی تهیه می شوند که دارای سلسله مراتب شغلی هستند و از نظر تکنیکی، پیچیده و بسیار پیشرفته و در ضمن سودآورند (به جزبی.بی.سی) خبرنگاران، بخشی از چنین سازمانهایی هستند وکار آنها انعکاسی خواهد بود از نیازهای «شغلی»شان، به همراه نیازهای خاص سازمانهایشان و یا بهتر بگوییم در جهت حمایت و پشتیبانی از این نیازها. درحقیقت، نیازهای سیاسی و اقتصادی رسانه ها–  که عبارتند از نیاز به ادامه زندگی، رساندن سود به حّداکثر، افزایش فروش، افزایش درآمدهای حاصله از تبلیغات و حفظ یک خطّ سیاسی-  زمینه حیاتی و بسیار مهمی در مطالعه تهیه و تولید تمامی اخبار رسانه ای است.

سازمانهای خبری نظیر دیگر سازمانها، تسهیلات و تواناییهای مالی محّدودی دارند و این مسأله، تأثیرات گسترده ای برکارایی و قابلیت آنها در ارائه کار بهتر می گذارد این امر نه تنها تعداد خبرنگاران یک سازمان خبری را تعیین می کند بلکه تعیین کنندة نوع خبر نیز هست. گذشته از تمام اینها مسائل مورد علاقه و توجه بینندگان و شنوندگان تلویزیون و رادیو با خوانندگان روزنامه ها در هنگام تهیه و تولد خبر مهمترین عنصر برای خبرنگار، سردبیر، مدیر چاپ، مدیر تبلیغات، و صاحب رسانه به حساب می آید زیرا در صورتی که روزنامه ها به فروش نروند و شبکه های تلویزیونی هم بیننده نداشته باشند، قادر به ادامه حیات نخواهند بود.

با توجه به تمامی مسائلی که گفته شد، مشکل می توان به این سؤالها که «خبر چیست؟ چه کسی اخبار را کنترل می کند، یا اینکه چه کسی اخبار را می سازد؟» به شکل ساده پاسخ داد. به قول «هربرت گاتر»، اخبار اطلاعاتی هستند که:

از طریق خبرنگاران - کسانی که هم کارمند سازمانهای بورکراتیک تجاری هستند و هم اعضای یک حرفه - آنها را از منابع می گیرند و به شنودگان، بینندگان و خوانندگان می رسانند. خبرنگار این اطلاعات را مناسب با [سلایق وعلایق] خوانندگان خلاصه و تصفیه می کنند و یا تغییر می دهند.